Stres, trudne warunki pracy, różnice charakterów i inne czynniki mogą spowodować, że zwykła wymiana zdań zyska znamiona agresji słownej. Sytuacje wywołujące napięcia i konflikty w firmie zdarzają się przy szczególnie nerwowym dniu. Agresja wykracza jednak ponad zachowania dopuszczalne na gruncie zawodowym oraz prywatnym. Warto nauczyć się rozpoznawać takie sytuacje i odpowiednio sobie z nimi radzić. Czym zatem jest agresja w pracy i co możemy zrobić, by się przed nią ochronić?
Agresja fizyczna i werbalna — czym jest?
Definicja agresji wskazuje zwykle na to, że jest to każde zachowanie, którego celem jest motywowane lub zamierzone wyrządzenie szkody istocie żywej. Współcześnie za agresję uznaje się działanie lub powstrzymanie się od działania zmierzającego do wyrządzenia szkody innemu człowiekowi lub sobie. Może chodzić tu o szkodę psychiczną (agresja psychiczna, werbalna) lub fizyczną (agresja fizyczna).
Dawniej zachowanie agresywne traktowano jako takie, które wynika z instynktów lub popędu. Obecnie uznaje się je za zdolność i strategię działania.
Istnieją różne przyczyny zachowań agresywnych u ludzi, m.in.:
- cechy biologiczne,
- teoria instynktu,
- frustracja,
- edukacja i socjalizacja,
- pobudzenie emocjonalne,
- środki odurzające,
- sytuacje społeczne.
Współczesne warunki życia również mogą mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie psychiczne i fizyczne człowieka oraz zwiększać prawdopodobieństwo zachowań agresywnych, co wynika z tzw. opóźnienia ewolucyjnego. Zgodnie z nurtem psychologii ewolucyjnej, adaptacyjne zmiany w genomie człowieka pojawiają się wolniej w stosunku do zmian w środowisku. Oznacza to, że zmiany zachodzące w naszym mózgu nie nadążają za zmianami kulturowymi. Te drugie przebiegają o wiele szybciej.
Agresja w pracy — przykłady najczęstszych zachowań
Agresja w pracy nie występuje jedynie wśród pracowników oraz pracodawców. Możemy się z nią spotkać także na linii pracownik/pracodawca — klient/pacjent. Wyróżniamy agresję fizyczną i słowną. Najczęściej spotykana w pracy jest agresja werbalna. Są to np. obraźliwe uwagi, szydzenie, wyśmiewanie, sarkazm, nieuzasadniona krytyka, publiczna nagana. Przykładem agresji słownej, psychicznej w pracy będą także: mobbing, nieuprzejmość, odwetowe zachowania organizacyjne, nadużycia emocjonalne oraz despotyczne narzucanie swojej woli.
Chociaż w pracy zdecydowanie najczęściej możemy spotkać się z agresją werbalną, warto wspomnieć również o agresji fizycznej. Przykładem agresji fizycznej jest wszelkiego rodzaju naruszanie nietykalności cielesnej, np. bicie czy popychanie.
Poszukując informacji na temat zachowań agresywnych, możemy się natknąć również na definicję agresji biernej, pasywnej. Agresja bierna w pracy jest trudna do dostrzeżenia. Może się objawiać docinkami i krytyką wobec drugiej osoby, ukrytymi w pozornie miłych słowach. W tę definicję wpisuje się także negowanie cudzych poglądów lub wymaganie, by druga osoba domyślała się, o co nam chodzi, zamiast powiedzenie tego wprost. Bywa, że taka osoba rzuca złośliwe lub raniące uwagi w stronę innych, a gdy ktoś poczuje się tym dotknięty, twierdzi, że to tylko żart, a rozmówca nie ma poczucia humoru.
Zachowania agresywne w firmie — przyczyny i skutki
Agresję w miejscu pracy może sprowokować nawet niepozorne zachowanie. Przykładem może być redukcja etatów. Takie sytuacje powodują bowiem stres, poczucie niepewności i zagrożenia. To może się z kolei przełożyć na wystąpienie zachowań agresywnych. Pojawiają się one częściej również w przypadku takich utrudnień jak hałas oraz zanieczyszczenie powietrza.
Prawdopodobieństwo pojawiania się zachowań agresywnych zwiększa także wysoka temperatura powietrza i brak snu. Wyniki badań sugerują, że na silne, negatywne reakcje emocjonalne może mieć wpływ również pandemia COVID-19. Towarzysząca jej izolacja społeczna może zmniejszać aktywność serotoniny, tzw. hormonu szczęścia w organizmie.
Wydajność pracy rozumiana jest obecnie jako realizacja zadań będących pod kontrolą pracownika oraz związana z jego osiągnięciami zawodowymi. Wysoka wydajność sprzyja pozytywnym zachowaniom w firmie. Ma to wpływ na klimat pracy, a efektem jest wzrost satysfakcji z wykonywanego zajęcia. Szczęśliwy pracownik nie tylko lepiej i szybciej wykonuje swoje obowiązki, ale i jest mniej prawdopodobne, że będzie wykazywał zachowania agresywne. Występowanie agresji niesie więc ze sobą negatywne skutki dla całej firmy. Takie sytuacje przekładają się bowiem na zmianę zachowania w miejscu pracy. Powoduje to spadki produktywności i wydajności.
Agresja w pracy — jak sobie radzić?
Wyżej opisane zostały zachowania agresywne i konkretne przykłady tego, w jaki sposób mogą się przejawiać. Jak sobie z tym problemem radzić? Istnieje wiele metod przeciwdziałania agresji, m.in.:
- koncepcja katharsis – uwolnienie emocji i rozładowanie rodzącego agresję pobudzenia. Kumulowanie negatywnych odczuć może doprowadzić do ich ekspresji w nieoczekiwanym momencie pod postacią szkodliwego zachowania, z kolei ich tłamszenie może skutkować pogorszeniem stanu zdrowia. Zatem istotne jest nauczenie się uwalniania emocji w sposób kontrolowany i bezpieczny, np. poprzez wysiłek fizyczny;
- pobudzanie empatii – jako czynnika tworzącego i wzmacniającego przyjazną atmosferę w pracy m.in. tolerancję i zrozumienie sytuacji, wsparcie ze strony współpracowników i pracodawcy;
- budowanie kultury organizacyjnej – przeciwdziałanie agresji poprzez tworzenie odpowiednich warunków pracy. Można to osiągnąć np. dzięki zapewnieniu bezpieczeństwa załodze, ograniczeniu nadużyć wobec współpracowników i podwładnych. Pomocne będzie poczucie wspólnoty celów, wzajemne zaufanie, przewaga współpracy nad rywalizacją;
- szkolenia z zakresu umiejętności miękkich — np. szkolenia dotyczące komunikowania się w zespole, radzenia sobie ze stresem;
- inne, np. techniki relaksacyjne, trening myśli.
Z problemem agresji słownej, fizycznej i biernej w miejscu pracy może zetknąć się każdy z nas. Najważniejsze, to wiedzieć, jak reagować na zachowanie agresywne, oraz w jaki sposób można zapobiegać występowaniu agresji w pracy.
