Świadomość ergonomicznych czynników ryzyka i właściwe przeciwdziałanie im pozwala zapobiegać występowaniu u pracowników skutków zdrowotnych w postaci chorób układu ruchu oraz układu nerwowego, a także absencji w pracy czy różnego rodzaju dolegliwościom bólowym. Kierunek obserwacji i podjętych działań pozwala zadbać o zdrowie pracowników.
Ergonomia jest dziedziną skupiającą się na odpowiednim dostosowaniu miejsca i warunków pracy do potrzeb i możliwości człowieka. Tym samym dąży do tego, by pracownik mógł wykonywać swoje zadania efektywnie i bezpiecznie. Omawiana dziedzina łączy swoim zakresem wiedzę z wielu dyscyplin naukowych, takich jak psychologia pracy, fizjologia, organizacja i higiena pracy, socjologia, medycyna, czy antropometria, oraz nauki techniczne (np. w zakresie projektowania).
Czym różni się ergonomia koncepcyjna od korekcyjnej?
Ergonomię w zależności od momentu, w którym wdrażamy jej zasady, dzieli się na koncepcyjną (proaktywną, na etapie planowania, projektowania) i korekcyjną (reaktywną, zajmującą się reorganizacją po stwierdzeniu dolegliwości u pracowników). Skuteczniejszym podejściem jest ujęcie ergonomii na etapie projektowania. Mamy wtedy dużo większe możliwości, by wdrożyć ją praktycznie i w szerokim zakresie. Zmiany w już funkcjonujących stanowiskach i procesach zwykle są ograniczone przez czynniki, których zmiana jest bardzo utrudniona a czasami również po prostu niemożliwa.
Ergonomia koncepcyjna polega na dostosowaniu bezpiecznego miejsca pracy dla określonego stanowiska i osoby na etapie planowania. Dzięki takiemu dopasowaniu można zaprojektować stanowisko i narzędzia pracy w taki sposób, by wyeliminować jak najwięcej ich wad i potencjalnych zagrożeń. Zawiera się w tym rozeznanie cech użytkowych przedmiotów i stanowisk pracy względem osób, które będą je użytkowały. Następnym krokiem będzie podjęcie stosownych działań, np. zakupu krzeseł o pożądanych cechach i zakresie regulacji oraz narzędzi właściwych dla wykonywanych obowiązków, co pozwoli zminimalizować pozycje nieneutralne. W zakres działań wchodzi także świadomy i zaplanowany sposób rozmieszczenia stanowisk roboczych, a nawet dbanie o właściwe oświetlenie miejsca pracy.
Z kolei ergonomia korekcyjna to przeanalizowanie i dostosowanie już istniejącego stanowiska do konkretnego pracownika lub charakteru wykonywanych zadań. Badanych jest przy tym wiele czynników, takie jak cechy i wymiary stanowiska pracy, czynniki materialnego środowiska pracy (m.in. hałas, oświetlenie), postawa i przyjmowane pozycje ciała, rodzaj i zakres ruchów, jakie pracownik przyjmie podczas wykonywania pracy, monotonię, monotypie z uwzględnieniem tempa pracy.
Bez względu na to, czy dopiero przygotowujemy nowe stanowisko pracy, czy też mamy w planach jego poprawienie, warto w tym celu sięgnąć po specjalistyczną wiedzę. Przydatne będzie przede wszystkim szkolenie z zakresu ergonomii skierowane szczególnie do kadry zarządzającej i inżynieryjno-technicznej, pracowników służb BHP oraz osób zaangażowanych w działania na rzecz ergonomii w danym zakładzie.
Zbudowanie świadomości z zakresu zasad ergonomii i zagrożeń wynikających ze sposobu wykonywania pracy pozwolą rozpoznać skalę problemu w zakładzie pracy. Bardziej zaawansowana wiedza w zakresie prowadzenia obserwacji, analiz i ocen pozwolą uzyskanie reprezentatywnej informacji o potrzebie korekt i następnie podjęcie ukierunkowanych działań. Takie podejście pozwoli ograniczyć ryzyko lub zminimalizować przyczyny już zaistniałych dolegliwości. Opisany proces pomoże więc zidentyfikować czynniki ryzyka występujące na konkretnych stanowiskach, ale i wskaże, w jakim obszarze niezbędne są działania dla poprawy ergonomii.
Pracownicy produkcji i biurowi, również wykonujący pracę zdalną mogą z kolei sięgnąć po kurs e-learningowy Ergonomia w pracy i na co dzień. Dzięki niemu pozyskają niezbędną wiedzę z zakresu właściwego przygotowania ich stanowiska pracy, utrzymywania właściwej postawy podczas wykonywania obowiązków służbowych oraz zasad i zagrożeń ergonomicznych. W trakcie szkolenia poruszana jest także tematyka chorób zawodowych, które mogą pojawić się w przypadku niestosowania zasad ergonomii.
Czasami konieczne może być zasięgnięcie profesjonalnej opinii z zakresu oceny właściwego przygotowania stanowisk pracy na etapie ich planowania oraz reorganizacji. Specjaliści SQD Alliance podczas dedykowanych audytów ergonomicznych pomagają we wskazaniu obszarów, na które trzeba zwrócić uwagę, oraz działań, jakie należy podjąć, aby poprawić warunki pracy. Dzięki podniesieniu świadomości w zakresie ergonomii poprawi się efektywność pracowników, ich satysfakcja z pracy, a także zmniejszy się absencja chorobowa.
Ergonomia pracy w biurze i na home office
Praca siedząca, tak samo, jak fizyczna wymaga właściwych warunków pracy. W ostatnich latach pojawiły się badania, których wyniki wskazują, że długotrwała praca siedząca skraca życie. Jest to powiązane z brakiem aktywności fizycznej, która powinna równoważyć obciążenia wynikające z pracy siedzącej. Praca siedząca sprzyja m.in. chorobom układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy, depresji, otyłości.
Kluczowe są elementy stanowiska pracy z komputerem oraz ich właściwe wyregulowanie i ustawienie względem siebie tak, by były dostosowane do wymiarów użytkownika. Należy zwrócić uwagę na to, w jakim miejscu stoi biurko oraz czy krzesło jest dobrze dopasowane do pracownika. Dobre, ergonomiczne krzesło powinno mieć możliwość regulacji wysokości, długości i pochylenia płyty siedziska, oraz wysokości i kąta odchylenia oparcia z wybrzuszeniem w części lędźwiowej, a także odpowiednie podłokietniki. Powinniśmy siedzieć w taki sposób, by ręce były oparte na biurku przedramionami (unikając podparcia nadgarstków o krawędź biurka czy klawiatury). W tym przypadku warto zainwestować w żelowe podkładki pod mysz oraz klawiaturę. Dzięki nim unikniemy odwodzenia i wygięcia nadgarstka.
Przygotowując stanowisko pracy przy komputerze, trzeba zadbać o właściwe ustawienie monitora. Powinien znajdować się na wprost użytkownika i na wysokości jego oczu, co pozwoli uniknąć odchylenia głowy do przodu lub do tyłu oraz obciążenia szyjnego odcinka kręgosłupa. Monitor najlepiej ustawić bokiem do okna, dzięki czemu nie oślepiają nas promienie słoneczne lub ich odbicie w monitorze. Podczas pracy istotne jest oświetlenie o odpowiednim natężeniu.
Pracując przy komputerze w biurze lub wykonując pracę zdalną, należy pamiętać o regularnej zmianie pozycji, choćby przez krótkie przerwy, podczas których wykonamy ćwiczenia rozciągające, pochodzimy chwilę po pomieszczeniu i odpoczniemy od ekranu komputera.
Dlaczego ergonomia jest ważna w środowisku pracy?
Warunki, w jakich pracujemy, mają realny wpływ na nasze zdrowie. Jeżeli wykonujemy pracę bez uwzględnienia zasad ergonomii, może to sprzyjać wystąpieniu wypadków lub zespołów bólowych, uciążliwości, a przy długotrwałym narażeniu na zagrożenia ergonomiczne prowadzić do chorób zawodowych. Naszemu zdrowiu nie sprzyja również praca w niekorzystnych warunkach mikroklimatycznych, wibracje oraz długotrwały stres. Kręgosłup może doznać uszkodzeń także w przypadku wykonywania powtarzalnych w długim odstępie czasu czynności obciążających układ ruchu. Musimy przy tym pamiętać, że kręgosłup się nie regeneruje.
W wykazie chorób zawodowych zamieszczonych w Rozporządzeniu Rady Ministrów nie brakuje schorzeń będących następstwami nieprzestrzegania zasad ergonomii w miejscu pracy. Choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy to:
- przewlekłe zapalenie ścięgna i jego pochewki,
- przewlekłe zapalenie kaletki maziowej,
- przewlekłe uszkodzenie łękotki (dotyczy osób wykonujących pracę w pozycji klęczącej lub kucznej),
- przewlekłe zapalenie okołostawowe barku,
- przewlekłe zapalenie nadkłykcia kości ramiennej,
- zmęczeniowe złamanie kości.
W tym samym akcie prawnym zamieszczono również listę chorób przewlekłych obwodowego układu nerwowego, które są wywołane sposobem wykonywania pracy. Wśród nich znalazły się takie schorzenia jak:
- zespół cieśni w obrębie nadgarstka,
- zespół rowka nerwu łokciowego,
- zespół kanału de Guyona,
- uszkodzenie nerwu strzałkowego wspólnego (dotyczy osób wykonujących pracę w pozycji kucznej).
Ergonomia w firmie to ważny temat, dotyczący zarówno osób wykonujących pracę biurową, jak i pracowników linii produkcyjnych. Warto zadbać także o właściwe warunki pracy w domu, gdy pracujemy w trybie home office lub w modelu hybrydowym. Pomoże to nam ustrzec się przed problemami zdrowotnymi, które często mogą się ujawnić dopiero w późniejszym czasie, będąc skutkiem powolnych i długotrwałych zmian w naszym ciele.