W wielu firmach nie ma przeciwwskazań do pełnienia obowiązków służbowych przez kobiety w ciąży oraz matki karmiące. W tym czasie pracownica podlega jednak dodatkowej ochronie i nie każdy zakres prac będzie dla niej odpowiedni. Praca w ciąży i podczas karmienia piersią jest regulowana poprzez przepisy dotyczące bhp. O czym należy pamiętać, by zapewnić pracownicom jak najlepszą ochronę?
Kiedy i jak podwładna powinna poinformować pracodawcę o ciąży?
Przepisy nie zobowiązują do informowania pracodawcy o ciąży. W związku z tym nie ma też zapisu o tym, w jakim terminie należy to zrobić. Warto jednak poinformować przełożonego, by móc cieszyć się należnymi przywilejami podczas pracy w ciąży. Tym bardziej, jeżeli warunki zatrudnienia są trudne i mogą spowodować pogorszenie stanu zdrowia kobiety oczekującej dziecka. Im wcześniej przełożony dowie się o ciąży pracownicy, tym szybciej nastąpi zmiana jej obowiązków służbowych.
Ma tutaj znaczenie, na jakim stanowisku jest zatrudniona ciężarna. Praca w ciąży przy komputerze jest raczej lekka, lecz również i ona może się wiązać z ograniczeniami. Problematyczna może być np. praca w ciąży w salonie fryzjerskim, jako że wiąże się z długim pozostawaniem w pozycji stojącej i kontaktem z farbami do włosów, oraz lakierami, a także praca w szpitalu. Nie znajdziemy natomiast jednoznacznych regulacji, do którego miesiąca praca w ciąży jest dozwolona. Zależy to bowiem od stanowiska lekarza prowadzącego.
Informując przełożonego, należy przedstawić zaświadczenie lekarskie, zgodne z wytycznymi Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
Praca w ciąży i podczas karmienia piersią — obowiązki zgodne z wytycznymi Kodeksu pracy
Nad zapewnieniem bezpieczeństwa w pracy czuwa pracodawca. Dba o przestrzeganie norm bhp w firmie, by praca nie była dla podwładnych uciążliwa. Oprócz przepisów odnoszących się ogólnie do wszystkich pracowników Kodeks pracy zawiera wytyczne co do tego, w jakich warunkach mogą pracować kobiety. Szczegółowo przekazano również zasady, jakimi pracodawca musi się kierować, zatrudniając kobiety w ciąży oraz karmiące piersią.
Jakich prac nie może wykonywać pracownica ciężarna oraz matka karmiąca?
Zgodnie z art. 176 § 1 Kodeksu pracy, zarówno kobiety w ciąży, jak i matki karmiące piersią, nie mogą wykonywać prac, które są uciążliwe, niebezpieczne lub też szkodliwe dla ich zdrowia. Zabronione są także prace mogące mieć negatywny wpływ na przebieg ciąży lub karmienia dziecka piersią. Lista prac, o których mowa, znajduje się w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią. Wymienione są tam prace:
- związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym także z ręcznym transportem ciężarów,
- wykonywane w mikroklimacie zimnym, gorącym oraz zmiennym,
- podczas których kobieta jest narażona na hałas i drgania,
- z narażeniem na działanie pola elektromagnetycznego, którego częstotliwość wynosi od 0 Hz do 300 GHz, a także promieniowania jonizującego,
- w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu,
- podczas których kobieta może mieć kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,
- przy których kobieta narażona jest na kontakt ze szkodliwymi substancjami chemicznymi,
- zagrożone ciężkimi urazami fizycznymi bądź psychicznymi.
Dodatkowym ograniczeniem w pracy dla kobiet w ciąży jest zakaz pracy na wysokości. Wykluczone z tego są jednak stałe galerie, pomosty i podesty oraz inne stałe podwyższenia. Muszą one posiadać pełne zabezpieczenia przed upadkiem. Dla zapewnienia na nich bezpieczeństwa nie trzeba ponadto stosować środków ochrony indywidualnej, mających zapobiegać upadkom. Ciężarnej zabroniona jest również praca, w której musi wchodzić i schodzić po drabinach i klamrach.
Jeżeli ciężarna lub matka karmiąca pełniła wcześniej obowiązki w warunkach szkodliwych, w tym czasie powinna być przeniesiona do innej pracy. Jeżeli jest to niemożliwe, powinna na czas ciąży bądź karmienia piersią mieć prawo do tego, by nie pełnić swoich obowiązków.
Dodatkowo warto pamiętać, że pomimo zwolnienia z wykonywania obowiązków, pracownica ma prawo do pełnego wynagrodzenia. Tak samo jest w przypadku przeniesienia na inne stanowisko na czas ciąży. Jeśli warunki w pracy są szkodliwe i przeniesiemy podwładną na inne stanowisko, nie może ona otrzymać niższej niż dotychczas zapłaty.
Wydłużony czas pracy oraz delegacje – czy są zgodne z prawem?
Ciężarnej nie można zatrudniać w godzinach nadliczbowych oraz nocnych. Zdarza się jednak, że w danym zakładzie nie ma możliwości pracy w dzień. W takiej sytuacji pracownica powinna zostać zwolniona z obowiązku wykonywania pracy. Pracodawca nie może nakazać kobiecie w ciąży wyjazdu w delegacje. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wyrazi ona na to zgodę.
Inny czas pracy obowiązuje również w przypadku zatrudniania matki karmiącej dziecko w sposób naturalny. Taka pracownica ma prawo do dwóch przerw w ciągu dnia pracy, po 30 minut każda. Przerwy te są wliczone do normalnego czasu pracy, co oznacza, że podwładna dostaje pełne wynagrodzenie, bez odliczenia tego czasu.
Czy można uczestniczyć w szkoleniu bhp w ciąży?
Zgodnie z wytycznymi zawartymi w polskim prawie, pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika, który nie odbył szkolenia bhp. Jeżeli więc termin okresowego szkolenia bhp wypada podczas ciąży pracownicy, nic nie stoi na przeszkodzie, by przeszła ona instruktaż. Wyjątkiem jest sytuacja, w której podwładna przebywa na zwolnieniu lekarskim. Wówczas szkolenie powinno się odbyć niezwłocznie, gdy ponownie wróci ona do pracy.
Praca w ciąży – ochrona przed zwolnieniem
Kodeks pracy dopuszcza możliwość zwolnienia w przypadku, gdy ogłoszona zostanie upadłość lub likwidacja pracodawcy. Pracodawca jest przy tym zobowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. Jeżeli nie jest możliwe zapewnienie w tym czasie innego zatrudnienia, to takiej pracownicy przysługują świadczenia określone w odrębnych przepisach. Prawodawca wskazuje ponadto, że okres pobierania tych świadczeń wlicza się również do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Ochrona przed rozwiązaniem umowy nie dotyczy pracownicy, która była zatrudniona na okres próbny. Nie może on jednak przekroczyć 1 miesiąca. Co jednak w sytuacji, gdy okres próbny był dłuższy lub mamy do czynienia z umową na czas określony? W takiej sytuacji istotne jest, kiedy kończy się obowiązująca umowa. Jeżeli nastąpi to po upływie 3 miesiąca ciąży, to taka umowa zostaje przedłużona do dnia porodu. Zasada ta nie obowiązuje jednak gdy została zawarta na zastępstwo za innego pracownika.
Prawodawca zadbał o to, by właściwie chronić pracownice. Przepisy szczegółowo określają przywileje dotyczące pracy w ciąży oraz podczas karmienia piersią. Warto o tym pamiętać ze względu na zapewnienie bezpieczeństwa podwładnym, a także z uwagi na grożące nam konsekwencje. Za nieprzestrzeganie powyższych regulacji grozi pracodawcy kara finansowa od 10 do 30 tys. złotych.
