Czujesz się wyczerpany emocjonalnie i pozbawiony energii, a niechęć do pracy coraz częściej objawia się brakiem motywacji do wykonywania codziennych obowiązków służbowych? Być może winne jest wypalenie zawodowe. O tym, jakie są pozostałe objawy wypalenia zawodowego oraz kiedy warto udać się po pomoc do specjalisty, przeczytasz poniżej.
Co to jest wypalenie zawodowe?
Praca zawodowa jest jednym z głównych źródeł emocji, przeżyć i wiedzy w życiu każdego człowieka, przez co w bardzo dużym stopniu wpływa na jego jakość. To przecież w pracy spędzamy ok. 1/3 doby. Bywa jednak, że praca, zamiast przynosić nam satysfakcję i zadowolenie, zaczyna być źródłem stresu, co prowadzi do poczucia stałego zmęczenia i braku energii. Myślimy wtedy o naszym miejscu pracy z wyraźną niechęcią.
W opublikowanej 11 Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11, w rozdziale nr 24 „Czynniki wpływające na stan zdrowia lub kontakt ze służbą zdrowia”, sklasyfikowano wypalenie zawodowe (ang. burnout) jako syndrom, uzyskujący oznaczenie alfanumeryczne QD85.
Czy wypalenie zawodowe jest chorobą?
W sieci znajdziemy mnóstwo informacji na temat tego, jakie objawy towarzyszą wypaleniu i jak je rozpoznać. W związku ze sprzecznymi opiniami, należy również odpowiedzieć sobie na pytanie, czy wypalenie zawodowe to choroba? Odpowiedź znajdziemy wprost w definicji podawanej przez WHO.
Zgodnie z definicją WHO, wypalenie zawodowe to syndrom powstały jako następstwo przewlekłego stresu w miejscu pracy, z którym pracownik nie potrafił sobie poradzić. Objawy wypalenia zawodowego to:
- uczucie wyczerpania emocjonalnego i wyczerpania energii,
- zwiększenie dystansu, negatywne uczucia i cynizm w stosunku do swojej pracy,
- poczucie zmniejszenia efektywności zawodowej.
Wypalenie zawodowe rozpatruje się tylko w kontekście pracy zawodowej, z wyłączeniem pozostałych obszarów życia. Należy podkreślić, że w aktualnie obowiązującej 11 rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) nie jest klasyfikowane jako choroba, ale syndrom, który pogarsza stan zdrowia fizycznego i psychicznego. W związku z tym wypalenie zawodowe nie może być podstawą do uzyskania od lekarza L4.
Jakie są przyczyny wypalenia zawodowego?
Przyczyny wypalenia zawodowego mają swoje źródło w specyfice wykonywanej pracy oraz w indywidualnych cechach osobowościowych człowieka. Specyfika pracy, która powoduje nadmierne przeciążenie obowiązkami, często przekraczającymi możliwości pracownika, prowadzi do przekonania o niewystarczalności własnych zasobów, wywołując tym samym obciążenie emocjonalne. Dodatkowo wśród czynników wpływających na wypalenie zawodowe, w zakresie środowiska pracy wyróżnia się:
- brak wsparcia,
- konflikty,
- nieadekwatne do oczekiwań wynagrodzenie,
- brak docenienia i możliwości rozwoju zawodowego,
- rutynę,
- brak poczucia sprawiedliwości,
- niejasność co do zakresu obowiązków służbowych,
- nadmierną kontrolę ze strony pracodawcy.
Wśród cech osobowościowych, które sprzyjają syndromowi wypalenia zawodowego wymienia się natomiast:
- neurotyczność,
- niski poziom odporności psychicznej,
- perfekcjonizm,
- niską samoocenę,
- chęć kontrolowania otoczenia,
- podejmowanie działań sprzecznych ze swoimi wartościami,
- zbyt duże wymagania wobec samego siebie,
- nieefektywną organizację czasu przeznaczanego na pracę i życie prywatne,
- nadmierne poczucie odpowiedzialności,
- wyolbrzymianie niepowodzeń zawodowych.
W wyniku wymienionych okoliczności, na skutek zaburzenia równowagi pomiędzy pracą zawodową a zasobami danej osoby, powstaje chroniczny stres, prowadzący do wypalenia zawodowego.
Objawy wypalenia zawodowego – na co zwrócić uwagę?
W analizowaniu problematyki wypalenia zawodowego stosuje się powszechnie model opracowany przez Ch. Maslach. Zakłada on kolejno trzy etapy wypalenia zawodowego. Są to:
- wyczerpanie emocjonalne,
- depersonalizacja,
- negatywna ocena własnych osiągnięć.
Początkowe objawy wypalenia zawodowego mogą zostać błędnie zdiagnozowane lub całkowicie zignorowane. Zalicza się do nich ciągłe uczucie zmęczenia oraz wyczerpania emocjonalnego, brak energii. Przewlekły stres nasila negatywne samopoczucie i depresyjny nastrój, prowadząc do braku empatii wobec współpracowników oraz klientów, powoduje nerwowość, brak motywacji w stosunku do obowiązków służbowych, negatywizm, wywołując jednocześnie objawy psychosomatyczne, takie jak zaburzenia snu, bóle głowy, mdłości i dolegliwości przewodu pokarmowego.
W drugim etapie, dochodzi do depersonalizacji, która prowadzi do dystansowania i wycofywania się w relacjach pracowniczych, cynicznej, sformalizowanej, negatywnej oraz biernej postawy, irytacji, nieufności, a także obojętności wobec innych, co uznaje się również za mechanizm obronny przed kontaktami i angażowaniem się.
W trzecim etapie pracownik zaczyna negatywnie oceniać swoje kompetencje oraz efektywność, co może prowadzić do przekonania o własnej nieprzydatności. Ponadto, ciągłe niezadowolenie z wykonywanej pracy powoduje przewlekłe napięcie i dodatkowy stres, generując konflikty. Pracownikowi towarzyszy poczucie bezsensu, utrata nadziei i zawodowa apatia.
Wśród objawów obserwuje się również: płaczliwość, lęk, zmienność nastrojów, bezradność, poczucie winy, drażliwość, zwiększoną częstotliwość stosowania używek, narzekanie, prokrastynację, nadmierną absencję. Jeżeli zauważymy u siebie objawy wypalenia zawodowego, z którymi nie potrafimy sobie poradzić, warto udać się po pomoc do specjalisty zdrowia psychicznego, np. psychoterapeuty.
Kiedy będzie można uzyskać zwolnienie lekarskie?
Wątpliwością dla wielu pracodawców jest kwestia dotycząca otrzymania zwolnienia lekarskiego z tytułu wypalenia zawodowego. Zgodnie z rozpowszechnioną opinią, od 01.01.2022 r. pracownik będzie mógł otrzymać L4 z powodu wypalenia zawodowego. Natomiast kontrargumentem tego stanowiska jest fakt, iż w klasyfikacji ICD-11, wypalenie zawodowe skategoryzowano jako syndrom. Z kolei syndrom, jako podstawa do zwolnienia lekarskiego, może zostać podważona przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Obecnie zwraca się uwagę na konieczność doprecyzowania tej kwestii, z uwagi na różne stanowiska interpretacyjne. Dodatkowo, pomimo iż klasyfikacja ICD-11 obowiązuje od dnia 01.01.2022 r., należy uwzględnić fakt, że Polska ma 5 lat na jej wdrożenie. Jak wskazuje Ministerstwo Zdrowia, tłumaczenie Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, zostanie zrealizowane w ramach projektu Poprawa jakości informacji medycznej dzięki wzrostowi kompetencji, wiedzy oraz umiejętności pracowników podmiotów leczniczych w zakresie prawidłowego posługiwanie się klasyfikacją ICD-11 (I etap prac). Zakończenie tego projektu przewidziane jest na 30 czerwca 2023 r., a wdrożenie Klasyfikacji ICD-11 nastąpi dopiero w momencie, gdy krajowy system informacji zostanie w pełni przygotowany do jej stosowania.
Konsekwencje wypalenia zawodowego
Niezależnie jednak od wytycznych i regulacji prawnych wypalenie zawodowe jest problemem, które dosięga coraz większej liczby osób. Syndrom ten prowadzi do negatywnych skutków zarówno dla pracownika, jak i dla firmy, w której jest zatrudniony. Wypalenie zawodowe przyczynia się do wyczerpania motywacji pracownika, utraty sił fizycznych i psychicznych, chorób o podłożu psychosomatycznym, depresji, zaburzeń lękowych, uzależnień, co bezpośrednio przekłada się również na obszar życia prywatnego. W związku z tym pogarsza się jakość wykonywanej pracy, zmniejsza się efektywność organizacji, a co za tym idzie, zwiększają się również koszty absencji, wzrasta fluktuacja i pogarsza się wizerunek pracodawcy. Dlatego planując odpowiednie interwencje zapobiegające wypaleniu zawodowemu, należy precyzyjnie przeanalizować jego przyczyny.
Obecnie, często stosowaną praktyką jest szkolenie pracowników w zakresie umiejętności radzenia sobie ze stresem, zarządzania czasem, asertywności i wyznaczania granic oraz organizowanie wsparcia psychologicznego dla pracowników (EAP). Środki zaradcze można wdrożyć już na etapie projektowania stanowiska pracy. Rekomenduje się również kształtowanie świadomej kultury organizacji, opierającej się na otwartym dialogu pracodawca-pracownik, która będzie również realizować rozwiązania z zakresu well-being.
W temacie wsparcia pracowników dobrze jest wykonać pierwszy krok w postaci konsultacji w zakresie rozwiązań z obszaru zarządzania zdrowiem w miejscu pracy. Dzięki konsultacji ze specjalistą, zdefiniujesz potrzeby swojego zespołu oraz sprawdzić, jakie działania są możliwe w Twojej firmie, by lepiej zadbać o zdrowie psychiczne i fizyczne pracowników.
